NAU PAI, NAU NEIH LEH
A KAIHHNAWIH THENKHAT
- Dr. C. Lalnunpuia
‘Mi khawngaihthlak ber mai chu hria nia inngai, hre si lote hi an ni’ an lo ti thin a, a dik ngawt mai. Nau neih leh nau pai chungchangah pawh hian hria nia inhria, hre chiang si lo kan tam hle niin a lang a. Kan hriat dan dik loh avanga hlauh loh tur kan hlauh te, tul lova kan insen vak vak thin te, kan inhuat phah hial thinnate hi a reh theih nan nasa zawka kan inzirtir a hun ta hle a ni. Ngun takin i’n zirho dawn teh ang.
Mizote zingah raicheha thi kan tlem ta tial tial a, a lawmawm hle. India ramah hian kum 2013 survey-a a lan dan chuan nu naupai 1,00,000 zela 190 hi naupai kaihhnawih leh nau tihtlak/pian hnu ni 42 chhunga thi ang an ni. Hei hi kum 2015 ah chuan 109 vela tihhniam tuma tan lak a ni mek reng a. Kum 2013 chhung khan khawvel pumah nau pai leh nau neih kaihhnawih vanga thi hi nu 2,89,000 vel an ni bawk (chawhrualin ni tin nu 800 vel hi nau pai/neih kaihhnawih vangin an thi ziah ang vel an nih chu!). Khawvel pumah hei hi nasa taka tihtlem tum mek niin India pawhin sum leh pai tam tak a seng mek reng a ni. Zoram ngeiah pawh hian kum 2012-13 chhung khan hetiang thihna hi vawi 12 lai a thleng a nih kha.
Khawvel pumah dama nau piang 1000 zela 50 (49.4) vel hi kum khat an tlin hmain an thi nia chhut a ni a. Ram changkangah chuan hei hi 1000 zela 5 chauh a ni; India ramah chuan 1000 zela 44 hi kum khat an tlin hmain an thi thung (WHO-2012). Kum 2012-13 chhung khan Mizoramah pawh nausen kum khat hnuai lam hi 600 vel an thi nia hriat a ni a, hei hi dama nau piang 1000 zela 30 ang vel a ni. Kum 2017-ah chuan hei hi 25 tala a tlakhniam theih nan tan lak mek a ni. Nausen thi (Infant mortality rate/ratio) tihniam tur hian Doctor leh hriselna lama thawkte chauh an tawk lo va, naute an damloha enkawlna lo pek ringawt a tawk hek lo. Primary health care an tih zinga mi, invenna leh inzirtirna hi Mizote chuan kan la mamawh ber rih niin a lang. Inneih hma atanga naute (leh a nu) enkawl dan hi ngun lehzuala kan zira, kan practice thalo tam takle hi kan hnuchhawn tawh a ngai a ni ber mai. Sawi thui lo phawt ila.
NU HRISELNA LAM:
Thi neih chungchang hi le
Thi neih tan hun hi kum 13-14 vel niin kan sawi thin. Tunah chuan kan lo changkang ve tan ta a, kan eite a lo tha bawk nen, kum 10-11 an nih atanga thi nei tan sawi tur an kat ta nuk mai. Thi neih tawp hun pawh kum 40-45 vel ni thin kha kum 50 te a lo ni ta. Thi neih leh thi neih inkar hi mi hrisel pangngaiah chuan ni 28 vel a ni a; ni 21-35 inkar hi chu pawi lova ngaih a ni. Thi nei zing lutuk leh ngah lutukte tan inentir vat a tha a. Tin, upa lam thi hul tawha inngai, thla 4/5 lai hnua nei leh si kan awm a nih chuan inentir ngei bawk tur.
Nau pai venna/chhang khatna ve thung
Tuma’n chhang zing lutuka fa neih chu kan duh hauh lo. Amaherawhchu, invenna/chhangkhatna a awm tih pawh hre lo hi kan la awm teuh tho niin a lang. Innei tawh si, fa neih la duh rih lo eng emaw zat kan awm bawk. Nau pai venna hi chi hrang tam tak a awm tawh a, nau pai duh si lo, chesual palhte tana ei chi emergency contraceptive pill an tihte thlengin bazarah lei tur a awm ta a. Amaherawhchu hengte hi kan hriat a tha:
Nau pai venna hmanruate hi sawisel bova tha a awm lo.
Mi tam tak chu chhang tihkhat duh siin inven huna inveng si lovin tum aia hmaah nau an pai leh fo va, an mangang em em mai thin. Nau pian hnu hian nuin thi a neih leh hma pawhin nau a pai theih tih hi hriat a tha a, thi neih leh hmaa inven ngai lo anga sawi awm thin hi a dik lo a ni.
Nau pai venna hi a hmangtuin fimkhur taka ngaihtuahin thlan a tha. A mum ei chite hi hnute a tihtlem theih avangin naute hnute hne lai nei tan chuan a rem chiah lo. Chungte tan chuan Copper T an tih angte hi doctor-te rawna hman mai a tha. Condom hmangtu, zaa 2-3 chuan nau an pai tho va; chuvangin nupa kara rinrawla hman atan chuan a him lutuk lo va; mahse a dang hmang thei lo tan chuan hman tho tur a ni.
A mum ei chi hmangte chuan a hun taka ei thlap thlap a tha. Chhang khat nan Copper T hi a him ber nia sawi a ni a, hemi hmangte chu a khat tawka in-check-up tur a ni. Copper T chungchanga insawithaihna tam tak awm thin hi chu kan hnam ze tha lo tak a ni.
Nau pai nih inhriat theih dan
A ni thei mai ang em?..
Thi neih hun dik taka nei thin khan a lo neih tak tlat lohin. Hei hi naupai nih inrinhlelh theihna hmasa ber a ni. Mahse pasal neih hmaa chesual, naupai hlau leh hnuhnawh em em si-ah te hian thi neih huna neih loh a awm ve thei tho va. Tin, pasal nei tawh, fa neih chak lutukhovah pawh hian ngai bel turin thineih hun pangngaia neih loh a awm ve thei tih hriat a tha.
Hnute a lo tang a, a lo lian deuh a, a hmur pawh a lo dum zualin a lo kawh deuh lah a. Hnute han hmeh deuhin hnute tui (colostrum) a chhuak thei. Hei hi vawikhat nau painaah lo chuan a hriat em em lo.
Luakchhuak hlui te a lo awm a, hei hi naute thla khat vel a nih atangin a awm tan ber a. Kar 6-8 chhung vel a awm deuh ber. Rai nih inhriat nan a rintlak em em lo.
Dul, zakhnuai leh serh velte chu a hma aiin a lo dum deuh a. Serh chung deuh atanga laipawng vel thlengin a dumin a inrin raih maithei bawk. Dul rang leh rang lo hi naute len leh len lohah a innghat.
Naute chu kar li chung lam a nih tawh chuan serh chhung chu sen riai (pink) ni thin khan thisen zam chhunga thisen tangkhang avangin a pawl rawng a lo kai lek lek tawh thin a. Hei hi Chadwick’s sign an ti.
Chhul thang zel chuan Phing a nek tak deuh avangin zun a lo chhuak sek a; tin, a chau sam em em maithei bawk.
A nih ngei dawn hi...
Naute kar 12 a lo nih chuan pum/dul a lo lian tan tawh a.
Thisen/zun hmanga rai leh rai loh enna (test-na) hrang hrang pawh a lo positive ta a.
Naute chu kar 24 vel a lo nih chuan pumah kutphah han dah la, naute a che tih a lo hriat theih tawh ang.
Stethoscope hmanga ngaihthlakin naute lungphu ri pawh kar 18-20 vel atangin a hriat theih ang.
X-ray leh ultrasound hmang pawhin a hriat theih bawk. Mahse Rai laia pum X-ray tih hi a tul fe a nih loh chuan pumpelh a tha zawk.
Nau pai nih inhriat theihna hi thil dangte pawh la awm mah se duhtawk rih phawt ila.
Nau neih hun chhut dan
Nau pai chuan thi a lo hul a. He thi hul hmaa thi neih hnuhnun ber intan ni atang khan han chhut la, ni 280 emaw, thla 9 leh ni 7 emaw, kar 40-na emawah a lo piang ang. Hemi ni chiah hi a nih loh pawhin a hla lo vang.
Thi neih mumal lo leh chhinchhiah lo tan puma naute chet tantirh kha thla 5-naah ngai la, a dik tlangpui ang. Mi thiamte phei chuan pum len dan azirin neih hun awm ang an chhut thiam a ni.
Nu pum chhunga naute awm hun chhung hi ni 354 aiin a rei thei lo hrim hrim a. Ni 180 aia hmaa piangte chu a damkhawchhuak lo tur ngaih a ni bawk. Thla kim lova nau piang kan tih hi kar 28-kar 37 inkara piangte hi an ni.
Naupai laiin engte nge tih tur?
Inentir: Nau pai tirh lam thla 7 chhung chu thla 1-ah vawi 1 zel, thla 8-naah vawi 2, a hnu lamah kar tin inentir theih a tha ber a. Amaherawhchu, chu chu thil harsa a nih avangin nau pai chhunga vawi 3 aia tlem lo in-check-up-tir ngei hi a tawka ngaih a ni. Mahni veng/khuaa ASHA leh Health worker-te rawn hreh loh tur a ni.
Chaw tha ei: Rai lai leh nau neih laite hian chaw tha (chakna) mamawhna a nasa em em a. Nu chuan naute a chawm tel tak avangin tha taka naute a than theih nan a ei pangngai let hnih dawn lai chaw tha ei se la. Thil man tam tak tak lei a ngai chuang lo; chaw leh chhang te, dailuah, thlai hnah, bulbawk leh be lam chi leh theite ei tam mai tur a ni. Iron leh vitamin tam tawk a mamawh avangin Sorkarin naupaite hnena a pek thin chu dawng turin Health Sub-Centre-ahte kal thin a tha. Nau pai chhung hian Kg.7-12 vel laiin rihna a pung thin a ni.
Inenkawl fai: Nu chu a taksa leh thawmhnaw a fai tur a ni a. Hnete hmur a tlum loh nan leh hnute tui a chhuah that theih nan inbual pahte hian han hmethrual thin se la.
Natna laka invenna: Nau pai tan sakawrekhrik danna (Tetanus vaccine) vawi 2 lak ngei tur a ni. Tun hmain TT vaccine a la la ngai lo a nih chuan a vawi khatna chu nau pai thla 4-5 -naah lak tur, a vawi hnihna chu a vawi khatna lak zawh thla khat hnuah. Hemi kan sawi huna la hman lo kan awm a nih pawhin lak tho tur a ni. Naupai hmasaka TT vaccine la tawhte tan erawh chuan nau neih hma kar 4 velah vawi 1 lak a tawk.
Mut leh hahdam: Nu chu ni khatah darkar 8 chhung tal muhil thei se duhthusam a ni. Chhunah pawh muhil kher lo mah se hahdamna hun a nei tur a ni. Hahdam a pawimawh tih avanga naupai chhuanlama hna ho te pawh thawh hreh tlat erawh an awm ve leh zauh thin a ni awm e, a tul lem lo. Taksa insawizawi neih chhoh reng a tha a, hah lutuk erawh a him lo.
Mei zuk chungchang: Zuk loh a him. Nau piang zang lutuk chhan eng emaw zat zinga pakhat a ni. Nau pai laia zial zu lote aiin zu thinte chu an naute 170g velin a zang zawk tlangpui a ni. India ramah hian nau piang zawng zawng zaa 26 lai hi nau piang zang (2.5kg aia tlem) an ni.
Iron ei : Nuin nau a pai laia thisen a tlakchham vaih chuan amah leh naute in nasa takin kawng hrang hrangin a tawrh theih avangin iron hi ei ngei a tha a. Damdawi in/sub-centre-a a thlawna dawn theih reng a ni. Naute thla 5 vel a nih tawh chuan naupai chhunga mum 100 tal ei hman tura ei tan mai tur a ni. Iron ei thei thlawt lo hi awm ve theih a ni a, thisena thun chite pawh a awm zel; mi thiamte rawn chung zelin. Tunah phei chuan sub-centre tinah thisen (Hb) a test theih vek tawh tura ngaih a ni.
Test : Nau pai lai hian damdawi in hnaia awmte tan phei chuan HIV test, Blood grouping, Hb. test, zun (albumin) test te hi tih ngei tur a ni a. Natna dang nei sa (eg. BP sang, zunthlum, etc.) -te phei chu in-checkup ngun hle a tha ber.
Zu in hi: Tih loh tawp tur. Naute pianto tha lo te, rilru leh taksa thanthu te a thlen thei tih hriat a tha.
Radiation: Nau pai tirh lam thla 4-ah X-ray lak loh tur. Naute piansualna a thlen thei.
Nupa nun: Naute pian hun hma thla 3 vel chhung phei chu insum theih a tha.
Ha leh ka chhung vawnfai: Theihnghilh loh tur.
Sawi vek sen a ni lo va, vawi thum aia tlem lo in-checkup a him ber. Naute hnute pek dan ringawt pawh hre lo hi a awm theih khawp mai a, tam pawh an tam khawp mai. Check-up -ahte hian nu hriselna endik mai bakah Naute enkawl dan tur zawng zawng nuin a hriat hmasak vek theih nana lo zirtir leh a hriat duhte lo hrilhhriat hi heng check-ups hian a tum ber a ni.
Nau pai laia hlauhawm hriat theihnate:
Hetiang a lo awm chuan a rang thei ang bera mithiam rawn vat tur:
Ke vung
Lu na/reh thei lo
Nikhaw hre lova tluk
Mit vai/khawhmuh fiah lo
Serh atanga thi leh bawlhhlawh chhuak
BP sang
Thil a nih tur ang ni lo
Fimkhur tul biknate:
Nau neih vawi khatnaa kum 30 leh a chung lam tan
Nu tawi lutuk (140cm. aia tawi)
Thi hawrh (haemorrhage)
Thisen tlakchhamna (anaemia)
Phir pai
Tun hmaa naute thisaa hring tawhte, zaichhuah tawhte
Nau pai rei lutuk (a neih hun tur a rin aia kar 2 chuanga reia a la neih loh fovin)
Natna thenkhat - German measles (sentut chi khat), TB, kal natna, diabetes, thisen zam natna neite
Rh-negative
Rai laia insawizawi hi le...
Taksa taksa leh rilru hrisel nan a pawimawh. Ama’rawhchu, exer lak hmain doctor rawn hmasak a tha a, kar khata vawi 3 vel insawizawi hi rai lai tan a tawk hle a; hah lutuka insawizawi erawh chin miah loh tur a ni. Zawi dam dapa tih chi leh tihrawl tana tha thei turin, ruh chuktuah khawih loh thei zawnga tih a tha. Fimkhur taka insawizawi thiam hi naute leh nu hriselna atan a pawimawh em em a ni.
Rai laia damdawi ei chungchang
Fimkhur a tulzia kan hre deuh deuh a, a lawmawm hle. Nau pai tirh lam thla 3 chhung hi naute fuke leh ruangam indin chhoh lai a nih avangin fimkhur a ngai lehzual. A pawimawh zual lo chu vitamin pawh ni se hemi hun chhung hi chuan pe lo ila a tha. Mahse loh theih loha pek ngai pawh a awm ve tho mai, Damdawi thawh dan hriatchian loh chu hman loh phawt mai a him a; a him tih kan hriatchian chauh hi a theih hram chuan pek tur a ni.
Natna chi khat atana damdawi hman thin hrang hrangte zingah pawh him leh him lo bik a awm thei, entirnan- Nu nau paiin malaria lo vei ta se la, Chloroquine leh Quinine te chu a hman theih laiin Primaquine chu hman theih a ni leh si lo. TB damdawi zingah Isoniazid leh Ethambutol a hman theih laiin Rifampicin chu a him leh chiah si lo; chutiang zelin.
Damdawi chi hrang a tam a, kan hre seng lo vang. Ei atana him leh him lo tlem azawng erawh lo tarlang tho ila:
Nau pai tana himte:
Calcium citrate /carbonate, Econazole, Magaldrate, Omega 3-fatty acid, Iron polymaltose, Quinidoclor, Thyroid hormones.
Him nia hriatte:
Acetaminophen, Ampicillin, Ammoxycillin, Amphotericin, Azythromycin, Caffeine, Cephalexin, Cetirizine, Cephalosporin (Cefixime, Cefadroxil, Cefuroxime, Cofetaxime, Ceftriazone, Cefoperazone, etc), Clindamycin, Clotrimazole, Cimetidine, Cloxacillin, Diphenhydramine, Ethambutol, Cyproheptadine, Erythromycin, Famotidine, Insulin, Flouxetine, Frusemide, Ibuprofen, Loratidine, Lansoprazole, Nitrofurantoin, Loperamide, Meclizine, Metformin, Nystatin, Penicillin, Metoclopramide, Naproxen, Pentazocine, Ranitidine, Simethicone, Sulivatam, Terbinafine, Terbutaline.
Hriat chian chiah lohte:
Acyclovir, Atropine, Amikacin, Aminoglycosides, Aminophylline, Artemether, Artesunate, Beclomethasone, Chloroquine, Ciprofloxacin, Cocaine, Clonidine, Cycloserine, Codeine, Cotrimoxazole, Dapsone, Diclofenac, Domperidone, Dopamine, Ephedrine, Ethamsylate, Fluconazole, Glucagon, Guaiphenacine, Hydralazine, Hydroxy chloroquine, Glyceryl trinitrate, Haloperidol, Heparin, Hydroxyzine, Isoniazid, Ketoconazole, Ketorolac, Levofloxacin, Isoprenalin, Isoxusuprine, Labetalol, Levodopa, Lignocaine, Mebendazole, Mefanemic acid, mefloquine, Methyldopa, Mupirocin, Nalidixid acid, Neomycin, Nifedipine, Noradrenaline, Norfloxacin, Ofloxacin, Omeprazole, Ornidazole, Pantoprazole, Phenylephrine, Piroxicam, Prazocin, Procainamide, Propanolol, Pseudoephedrine, Pyrental Palmoate, Pyrazinamide, Quinidine, Reserpine, Rifampicin, Rofecoxib, Roxythromycine, Salbutamol, Serratiopeptidase, Spironolactone, Sucralfate, Sulfadoxine, Theophylline, Timolol, Tinidazole, Tolbutamide, Tramadol, Triamterene, Trimethoprim, Vancomycin.
A tul viau chauhva hman tur (Naute that lohna thlen thei):
Alprazolam, Amitryptylline, Aspirin, Atenolol, Barbiturates, Carbimazole, Chlordiazepoxide, Clonazepam, Colchicine,Detroamphetamine, Diazepam, Doxycycline, Imipramine, Indomethacin, Kanamycin, Lithium, Lorazepam, Methimazole, Methotrexate, Morphine, Penicillamine, Phenobarbital, Phenytoin, Progesterone, Propylthiouracil, Tetracycline, Tobramycin, Valproic acid.
Hman loh tawp turte:
Clomiphene, Oral contraceptive (nau pai venna ei chi), Danazole, Dehydro-emetine, Demeclocycline, Ergometrine, Fluvastatin, Interferon Alfa 2A, Iodine 125, Itraconazole, Ketoprofein, Lovastatin, Mianserine, Nicotine, Nimesulide, Oxyphenbutazone, Phenformin, Oxytetracycline, Phenylbutazone, Piperazine, Praziquantel, Primaquine, Sodium Valproate, Sparfloxacin, Sotalol, Streptomycin, Tenoxicam, Urokinase.
Rai laia Vaccine lak
TT (Tetanus toxoid) vaccine chu lak ngei tur a ni tih kan sawi tawh a. Amaherawhchu, Biangboh (mumps), Tangseh, Sentut (measles) leh zeng (polio) vaccine-te hi nau pai laiin lak loh tur. Chutih laiin Tuihri (cholera), Ui a seh (rabies), Khawsikpui (typhoid) leh Hepatitis B vaccine-te erawh chu a tul viau chuan lak theih a ni.
Nau neih zawha rilru lam harsatna:
Nau neih vanga rilru buai (Postpartum psychosis): A tlangpuiin nau neih atanga ni 3-14 ah a intan a, thla 3 laite pawh a awh thin. Nau nei zawng zawng zaa 1 velin an vei ang ngaih a ni. An mu thei lo va, awm hle hle thei lovin an ngaihtuahna leh an tawngte a buaiin a mumal lo hle thei. A thente chu an tap vak vak a, thenkhat erawh an hlim em em a, an thin a chhe viau mai thei bawk. Thil hlauh tlatte neiin mi hmuh ve loh thilte an hmu a; naute tihhlum ami duhna hial nei khawpin a zual ve thei a, hetiang an awm chuan enkawl vat tur a ni.
Postpartum depression: Nau neih hnu kar 2 vel atanga zawi zawia intanin thla 9 chhung laite pawh a awh ve thin. Nau neih vawi khatnaa zaa 10-15 velin an vei thin. An chau ngawih ngawih a, naute pawh enkawl peih lovin thil ho te an tih pawhin an hah ngawih ngawih a, mut theih loh, chaw ei tui lo, thinchhiat leh sual riauva inhriatnate an nei a. Lungngaihna emaw, khawhar ngawih ngawihna emawte an nei thin. A chang phei chuan thi mai dawna inhriat changte an nei thin.
Maternity blues: Natna ni hran lo mah se tlanglawn tak, zaa 10-18 velin an neih thin a ni. An tah a chhuak em em a, an thinchhiain an huatthu pawh a chhia a. An rilruah hlim leh hlim lohna (mood) a inthlak zung zung thin. Kar 2/1 hnuah a reh ve mai a, damdawia enkawl pawh a ngai lem lo.
Hetiang natnate hi enkawl dam mai theih vek a ni a, inven theih a ni bawk. A pawimawh zawk chu an chenpui chhungkuate’n anmahni kan enkawl dan hi a ni. Nau neih hnu thla 6 vel chhung hi chu hormone inthlak danglam leh thil dang thenkhat avangin hetiang hi a awm fo a ni tih kan hriatpuia, hrethiam leh dawhthei taka kan enkawl a tha.
Hetiang harsatna tawkte pawhin rilru tihrehawm mai lovin natna awm thei leh mi dangte pawhin an neih ve tho thin a nih avangin lungngai mai lova enkawl dam vat dan tur ngaihtuah zawk tur a ni.
NAUTE HRISELNA LAM:
Hei hi chu kan sawi tam lo ang a, naute piansualna leh naupang thanlenna chungchang tlem chauh kan thlirho ang.
Fuke kim lova nau pian chhan thenkhat:
Inthlahchhawnna atangin: Mizia leh nihphung inthlahchhawnan chi bulpui (gene)-ah dik lohna a awmin. Hei hi thlahtuteah a la awm ngai lo a nih pawhin a nei hmasa ber a nih theih.
Natna hrik: Nau pai laia Saihri (syphillis), Rubella, HIV/AIDS, tangseh leh Toxoplasmosis an tihte vei avangin nauteah piansualna a awm thei.
Damdawi: Damdawi thenkhat, nau pai lai (a bikin nau pai tirh lam thla 3 chhung)-a eia naute fuke kim lohna thlen thei engemaw zat a awm a; chungte chu a hma lama kan ziah tawh kha.
Damdawi ruih theih chi: Zu, heroin, Ganja, Petrol leh Dendrite tih.
Zunthlum: Nuin zunthlum a neiha a inenkawl that loh chuan naute lian tak a insiam thei a, nautein lung leh ruh lam fel lohnate a nei thei bawk.
Nu kum: Fa vawi khat neihnaa kum upa lutuk (kum 40 chung lam)-ah a awm duh.
Radiation: Naute nu pum chhunga a awm laia X-ray leh radiation-a chhun/kah hian naute piansualna a thlen thei.
Ei leh in: Nau pai laia nuin vitamin, Folic acid leh thil dang a tlakchham nasat chuan piansualna leh naute sawngnawi a thlen thei.
Rilru hah: Nau pai laia nuin rilru haha leh lungngaihna a neih nasat lutuk chuan naute chiangkuan lohna engemaw a awm thei.
Taksa leh Rilru thanlenna:
Naute/naupang, a kum azira a rih lam leh san zawng duhthusam hre duh tan ‘Chhemdamthli 22nd edition’ ah khan kimchang takin a hmu thei ang. Chungte bakah chuan nau hrisel chu a hnuaia mi ang hian a awm thin:
Thla 1 : Ri lo chhuahna lamah naute chu hawi nachang a hre ve tan.
Thla 2 : Nau a nui thei.
Thla 3 : A ring a tun thei tan a, a nu a hre hrang thei ta bawk.
Thla 4 : A kuta thil dahin a kutzungtangin a hum ve nghal vat thin.
Thla 5 : Vuan chungin a thu thei. A thil hmuh thenkhat chu banin a kut pahnihin man a tum ve thei tawh.
Thla 6 : ‘ma’ ‘ba’ tih ang chi hi a lam ve thiam tawh a, darthlalangah inentirin nuih nachanga hria.
Thla 7 : Thil a man nghet tawh hle a, a kutzungtang mai ni lovin a kutphah tak takin thil a man ve thei ta.
Thla 8 : Vawn lohin amahin a thu thei.
Thla 9 : Vawn neiin a ding thei tan a, ‘mama’ ‘baba’ tihte a sawi thei. ‘Bye-bye’ tia kut vaite pawh a tithei ta.
Thla 10 : Vawn neiin a kal thei.
Thla 11 : A bawkvak thei.
Thla 12 : Vawn nei lovin a ding thei. Thu kam 2/1 awmze nei a sawi ve thiam. Infiampui (ball leh eng ilovin) pawh a theih ve tan.
Thla 13 : Amahin a kal thei ta.
Thla 18 : A tlan thei. Thumal 10 vel awmze neiin a sawi thei; a zunchhuak a sawi thei a, chhunah a hulhar tan.
Kum 2 : Step-ahte pawh a lawn ve thei tawh. Tlu lovin ball a pet thei; a thusawi pawh a chiang tawh hle.
Kum 3-6 : Mahniin chaw mumal takin a ei thiam; pheikhawk a bun thiam a, zanah a hulhar tan. Hla lar zual a sa thiam a, mitmei leh kut zaizir a hrethiam. Lian nih a duh a, a dilchhut. Thil a zir tan a, suangtuahna a hmang tan.
Kum 6-9 : An ninhleiin an tha a za. Infiam an ngainaa, thiltiha ni puih ve an chak; thian an duh.
Kum 9-12 : An fel tan; thian an mamawh. Thudik an ngaina, mawhphurhna pek ve thin tur. Chin dawklak (habit) an nei ve tan.
Kum 12-15 : An tleirawl/rawlthar, an nghet lo, an laklawh. Thunun luih an ngaithei lo. Ngaihsan zawng thu an zawm duh hle.
Heng zawng zawng hi naute hrisel rau rauvah pawh a inang vek thei chuang lo vang a, duhthusam mai chauh a ni.
Aw le, kan sawi thahnem tawk ta, sawi tur a la tam. Duhtawk ila.
Source:hriselna hriatzauduhtan fb group